Sensorisch speelgoed vs Montessori speelgoed

Sensorisch speelgoed en Montessori speelgoed worden vaak in één adem genoemd, maar ze zijn niet hetzelfde. Beide spreken de zintuigen aan, toch is hun intentie totaal verschillend. Sensorisch speelgoed richt zich op prikkelen en ervaren; Montessori speelgoed richt zich op verdieping, herhaling en zelfstandigheid. Het verschil zit niet alleen in vorm, maar vooral in wat het in het kind wil activeren.

Wat sensorisch speelgoed wil bereiken

Sensorisch speelgoed stimuleert de zintuigen direct. Het nodigt uit tot voelen, luisteren, kijken en soms ook ruiken of proeven. Veel sensorisch materiaal werkt met felle kleuren, variërende texturen, lichtjes of geluiden. Dit kan kinderen helpen om hun lichaam en omgeving bewuster te ervaren, en soms werkt het ontladend. Tegelijkertijd kunnen deze constante prikkels ook onrust creëren wanneer het speelgoed blijft reageren — ook als het kind even niets doet.

Voorbeeld: prikkels die blijven komen

Wanneer een speeltje gaat knipperen of muziek maakt zodra het wordt aangeraakt, reageert het kind vaak snel en kort. De prikkel komt van buitenaf; het spel wordt gestuurd door het effect, niet door het eigen initiatief.

Wat Montessori speelgoed anders maakt

Montessori speelgoed is óók zintuiglijk, maar de prikkel komt niet van elektronische functies. Het materiaal is rustig, eerlijk en natuurlijk: hout, metaal, stof, rotan. De sensatie zit in het gewicht, de vorm, het geluid van beweging en de structuur. Het kind blijft actief en het materiaal blijft passief. Montessori speelgoed maakt duidelijk dat betekenis ontstaat vanuit de handeling van het kind, niet vanuit het speelgoed.

Voorbeeld: de handeling staat centraal

Wanneer een kind een toren bouwt van houten blokken, wordt elke beweging zichtbaar in het resultaat. Een blok dat valt of blijft staan, vertelt precies wat het kind zelf heeft gedaan.

Stimuleren versus verdiepen

Sensorisch speelgoed biedt veel prikkels tegelijk en richt zich op onmiddellijke stimulatie. Montessori speelgoed kiest één duidelijke ervaring en vergroot die uit. Hierdoor kan een kind langer focussen, rustiger herhalen en meer diepgang vinden in één vaardigheid. De aandacht versnipperd niet — ze wordt juist verankerd.

Voorbeeld: verschil in tempo

Een lichtgevende sensorische bal nodigt uit tot korte, snelle reacties. Een eenvoudige houten bal nodigt uit tot rollen, gooien, vangen en vergelijken. De snelheid daalt, de concentratie groeit.

Overprikkeling en rust

Sensorisch speelgoed kan helpend zijn als hulpmiddel bij spanning of wanneer een kind extra prikkels nodig heeft om te reguleren. Toch kan een overvloed aan felle kleuren en geluiden ook overweldigen. Montessori speelgoed kiest daarom voor zachte kleuren en natuurlijke materialen. Niet om sober te zijn, maar om rust te bieden. Het kind hoeft niet te reageren; het materiaal wacht geduldig.

Voorbeeld: rust in de omgeving

Wanneer een drukke speelhoek met fel speelgoed wordt vervangen door enkele rustige Montessori materialen, vertraagt het spel merkbaar. Het kind blijft langer bij één activiteit en de lichaamstaal wordt zachter.

Zelf ontdekken in plaats van vermaakt worden

Het belangrijkste verschil zit in de vraag wie er “aan het werk” is. Bij veel sensorisch speelgoed lijkt het speelgoed actief: het licht op, maakt geluid of beweegt. Het kind reageert. Bij Montessori materiaal werkt het kind: het onderzoekt, herhaalt, corrigeert zichzelf en ontdekt verbanden. Het materiaal nodigt uit, maar neemt nooit over.

Voorbeeld: van reactie naar eigen initiatief

Wanneer een kind een lichtgevende bal laat knipperen, reageert het vooral op een effect. Wanneer datzelfde kind kralen sorteert op vorm, kleur of gewicht, creëert het een eigen structuur. Dat verschil bouwt aan probleemoplossend vermogen en innerlijke rust.

Beide soorten speelgoed bewust inzetten

Sensorisch speelgoed en Montessori speelgoed hoeven elkaar niet te vervangen. Ze kunnen naast elkaar bestaan, zolang je bewust kiest waarvoor je het inzet. Wanneer het doel is om te kalmeren, te focussen of echt te leren, sluit Montessori vaak beter aan. Wanneer een kind moet ontladen of nieuwe zintuiglijke prikkels wil verkennen, kan sensorisch speelgoed helpen. Niet het label is leidend, maar de behoefte van het kind op dat moment.

Een omgeving waarin het kind centraal staat

Montessori herinnert ons eraan dat speelgoed geen doel op zich is. Het is een hulpmiddel in de ontwikkeling van een kind dat al vol mogelijkheden zit. Of je nu kiest voor Montessori materiaal, sensorisch speelgoed of beide: het belangrijkste is dat het kind de ruimte krijgt om zichzelf te zijn, te ontdekken en in zijn eigen ritme te groeien.

Rustige materialen die verdieping ondersteunen

• Houten speelgoed – kalm, uitnodigend en geschikt voor diepe focus en herhaling.
• Speelmatten – een zachte basis waar zowel sensorisch als Montessori spel natuurlijk ontstaat.